ภูมิปัญญาท้องถิ่นในตำบลคลองกวาง

อำเภอนาทวี  จังหวัดสงขลา

                        ภูมิปัญญาทำให้ชาติและชุมชนผ่านพ้นวิกฤติและดำรงความเป็นชาติ หรือชุมชนได้

                        ภูมิปัญญาเป็นองค์ความรู้ที่มีคุณค่าและความดีงามที่จรรโลงชีวิตและวิถีชุมนให้อยู่ร่วมกับธรรมชาติและสภาวะแวดล้อมได้อย่างกลมกลืนและสมดุล

                        ภูมิปัญญาเป็นพื้นฐานการประกอบอาชีพและเป็นรากฐานการพัฒนาที่เริ่มจากการพัฒนาเพื่อการพึ่งพาตนเอง การพัฒนาเพื่อการพึ่งพาอาศัยซึ่งกันและกัน และการพัฒนาที่เกิดจากการผสมผสานองค์ความรู้สากลบนฐานภูมิปัญญาเดิม เพื่อเกิดเป็นภูมิปัญญาใหม่ที่เหมาะสมกับยุคสมัย

                        ดังนั้น ภูมิปัญญาจึงมีคุณค่าไม่เพียงแต่ต่อท้องถิ่นและผู้คนเท่านั้น แต่ยังเอื้อประโยชน์อย่างใหญ่หลวงต่อการวางแผนพัฒนาประเทศอย่างยั่งยืนและมั่นคง

                        ตำบลคลองกวาง  มีภูมิปัญญาท้องถิ่นหลายอย่างที่ชาวบ้านใช้ประกอบเป็นอาชีพเสริม แต่มิได้ทำกันเป็นกลุ่มส่วนใหญ่ใครมีวัตถุดิบอะไรก็นำมาแปรรูปเป็นผลิตภัณฑ์เพื่อใช้เอง  หรือขายเอง   ต่อไปนี้เป็นตัวอย่างภูมิปัญญาท้องถิ่นที่ประชาชนยังนิยมทำขายหรือทำขึ้นเพื่อใช้เอง

ขนมต้มทอด

                        ขนมต้มทอดเป็นขนมพื้นบ้านของจังหวัดสงขลา  ซึ่งใช้ในประเพณี-วันสำคัญต่างๆ  ทางศาสนาพุทธ   เช่นประเพณีสารทเดือนสิบ  ทุกครัวเรือนจะทำขนมต้ม  เพื่อนำไปไหว้บรรพบุรุษที่วัด และนำไปให้คนเฒ่าคนแก่ที่เคารพนับถือเพื่อเป็นการแสดงความกตัญญูกตเวที  ทำให้ขนมต้มที่ลูกหลานนำมาให้มีจำนวนมากรับประทานไม่หมดจึงคิดค้นการทำให้ขนมต้มไม่ให้บูดเน่า    จึงนำขนมต้มไปทอดกรอบเพื่อเป็นการถนอมอาหารจะได้เก็บไว้รับประทานได้นานๆ

                        วิธีการทำขนมต้มทอด

                        1.  นำข้าวเหนียวมาล้างให้สะอาด

                        2.  คั้นน้ำกะทิใส่กะทะตั้งไฟ

                        3.  นำข้าวเหนียวมาผัดกับน้ำกะทิ โดยใช้ไฟปานกลาง

                        4.  ใส่เกลือ  1  กำมือ(หลวมๆ)  /ข้าวเหนียวหนึ่งกิโลกรัม

                        5.  ผัดจนน้ำกะทิแห้งแล้วนำมาห่อใบกะพ้อเสร็จแล้วนำไปต้มจนสุก(ใส่น้ำไม่ต้องเยอะ)

                        6.  เอาต้มที่สุกแล้วผ่าเป็นชิ้นบางๆ  นำไปทอดจนกรอบรอให้เย็นบรรจุใส่ถุงหรือภาชนะให้สนิทเพื่อเก็บไว้ให้คงความกรอบไว้นานๆ

                        ผู้ผลิต        กลุ่มแม่บ้านเกษตรกรบ้านนาปรัง  หมู่ที่  1  และชาวบ้านทั่วไปตำบลคลองกวาง    อ.นาทวี  จังหวัดสงขลา

การแกะหนังตะลุง

                        วัตถุประสงค์และการใช้ประโยชน์
                        การแกะหนังเป็นงานหัตถกรรมทำเฉพาะรูปสำหรับเชิดในการเล่นหนังตะลุงในปัจจุบันมีการพัฒนาในการแกะหนังเป็นรูปหนังใหญ่ รูปจับเพื่อใช้ตกแต่งภายในอาคารบ้านเรือน

                        อุปกรณ์การแกะหนัง
                        1. หนังวัว หนังควาย หนังแกะ หนังแพะ
                        2. กรอบไม้สี่เหลี่ยมสำหรับตากหนัง
                        3. แบบลายภาพ
                        4. เครื่องมือตอกและสลักลาย ได้แก่ เขียง มีดปลายแหลม มีดปลายมน ตุ๊ดตู่ ค้อน เทียนไข
                        5. หมึกสีจากสีธรรมชาติหรือสีวิทยาศาสตร์
                        6. น้ำยางใสหรือน้ำมันเคลือบเงา

                        ขั้นตอนการแกะหนัง
                        การแกะหนังเป็นกระบวนการที่ต้องใช้ทั้งเวลาและความชำนาญในการผลิต มีขั้นตอนดังนี้
                        1. เตรียมหนัง โดยนำหนังวัวหรือหนังควาย ขณะเป็นหนังสดมาขึงกับกรอบไม้สี่เหลี่ยม ตากให้แห้งแล้วนำหนังไปฟอก ขูดส่วนที่เป็นพังผืดออกให้หนังมีความหนาบางเท่ากันแต่ในปัจจุบันนิยมใช้หนังสำเร็จรูปฟอกแล้วจากโรงงาน
                        2. ร่างภาพ วาดลวดลายที่ต้องการตามแบบลายภาพลงบนแผ่นหนัง ที่นิยมได้แก่ตัวละครในเรื่องของหนังตะลุง เช่น ฤาษี พระอิศวร รูปพระ รูปนาง รูปยักษ์ และตัวตลก ส่วนรูปที่ใช้ประดับตกแต่งอาคารบ้านเรือนได้แก่ตัวละครในเรื่องรามเกียรติ์
                        3. แกะฉลุ การแกะฉลุต้องใช้ความชำนาญและพิถีพิถันมาก โดยใช้เครื่องมือตอกและสลักลายขณะแกะเครื่องมือควรชุบเทียนไขบ่อยๆ เพื่อให้หล่อลื่น
                        3.1 ใช้ตุ๊ดตู่ตอกสลับลายตามเส้นลวดลายที่ร่างภาพไว้
                        3.2 การขุดเป็นกนกซึ่งเป็นตัวลายจะใช้ เขียงไม้อ่อนรองหนังแล้วกดปลายมีดไปตามจังหวะลวดลายแต่ละตัว
                        3.3 การทำเป็นดอกลายต่างๆ และการเดินเส้นประ โดยใช้ค้อนตอกตุ๊ดตู่ ซี่ตุ๊ดตู่จะใช้ตามลักษณะของปากตุ๊ดตู่แต่ละแบบ โดยใช้เขียงไม้แข็งรองหนัง
                        3.4 การขุดแกะหนังตามเส้นรอบนอก หลังจากการแกะฉลุส่วนภายในของตัวรูปเสร็จแล้วจะได้รูปหนังแยกออกเป็นตัว
                        4.  การลงสีรูปหนัง ขึ้นอยู่กับลักษณะรูป และประโยชน์การใช้สอย รูปหนังสำหรับเชิดเล่นหนังตะลุงต้องการความเด่นสะดุดตา ช่างจะเลือกใช้สีฉูดฉาด และเป็นสีโปร่งแสง
                        5. ลงน้ำมันเคลือบเงา จะลงน้ำมันเคลือบหรือไม่ก็ได้ เมื่อลงสีรูปหนังเสร็จถือว่ารูปหนังเสร็จสมบูรณ์แล้ว

                        ผู้ผลิต   นายพิณ  ทวีจันทร์  ที่อยู่   หมู่ที่  6  ต.คลองกวาง  อ.นาทวี  จ.สงขลา

สะตอดอง

                        สะตอเป็นพืชเศรษฐกิจที่ไม่เพียงแต่ชาวใต้เท่านั้นที่รู้จักกันและนิยมบริโภค แต่ยังเป็นที่โปรดปรานของใครหลาย ๆ คนด้วยเป็นแน่ แม้จะไม่เป็นที่แพร่หลายนักด้วยธรรมชาติและกลิ่นเฉพาะตัวที่อาจจะไม่ถูกชะตากับบางคน แต่ก็มีวิธีที่สามารถทำให้รสชาติอันเผ็ดร้อนลดลงไดโดยกรรมวิธีเดียวกับการถนอมอาหารจำพวกพืชผักทั่วไป คือการนำมาทำสะตอดอง

                        การแปรรูปสะตอดองทำได้ 2 แบบคือ แบบแรกเป็นสะตอที่ดองทั้งฝักเวลาขายจะมัดรวมกันขายเป็นพวง ๆ ไปและอีกแบบเป็นสะตอดองเฉพาะเมล็ด แบบนี้จะเป็นการแกะเอาเมล็ดสะตอออกมาจากฝักหลังจากต้มด้วยน้ำร้อนเสร็จแล้ว เวลาขายจะบรรจุถุงหรือขวด เคล็ดลับการทำสะตอดองให้กรอบอร่อย คือ จะต้องใช้สะตอฝักสอที่แก่จัด เมล็ดใหญ่สีของฝักสะตอต้องสวย ผิวเรียบ ฝักตรง เมล็ดต้องตึง แข็งจากนั้นก็เอามาต้มน้ำต้องเดือดเต็มที่จากนั้นก็นำมารีดเมล็ดออก แต่ถ้าต้องการดองทั้งฝักก็นำไปใส่ในไหหรือหม้อดองกับน้ำผสมเกลือประมาณครึ่งเดือน แล้วเปลี่ยนน้ำ โดยต้องนำสะตอมาล้างน้ำเปล่าให้สะอาดแล้วนำไปดองน้ำเปล่าผสมน้ำตาลทราย  อีกประมาณ 15 วัน จะได้สะตอดองที่มีรสชาติออกเปรี้ยวนิด ๆ กลิ่นหอมอร่อย เมล็ดกรอบ สามารถวางขายได้

                        ผู้ผลิต        กลุ่มแม่บ้านเกษตรกรบ้านนาปรัง  หมู่ที่  1  และชาวบ้านทั่วไปที่มีทรัพยากร   ตำบลคลองกวาง   อ.นาทวี  จ.สงขลา

ไม้กวาดดอกหญ้า

                        ตามสภาพภูมิศาสตร์ของตำบลคลองกวางทำให้พืชพรรณธรรมชาติเกิดขึ้นมากมายโดยเฉพาะต้นดอกหญ้าซึ่งเป็นวัตถุดิบในการทำไม้กวาดดอกหญ้าดังนั้นชาวบ้านนาปรังจึงทำไม้กวาดเพื่อจำหน่ายเพื่อเป็นการเสริมรายได้อีกทางหนึ่งให้กับครอบครัวและชุมชนในตำบลคลองกวางเพราะไม้กวาด เป็นอุปกรณ์ที่จำเป็นต้องใช้ภายในครอบครัว แม้ปัจจุบัน บางบ้านได้นำ เครื่องดูดฝุ่นเข้ามาใช้บ้างแล้ว แต่ก็ยังมีบ้านและสถานที่ต่าง ๆ อีกจำนวนไม่น้อย ที่ต้องการใช้ไม้กวาด อุปกรณ์การทำไม้กวาดดอกหญ้า

                        1. เข็มเย็บกระสอบ

                        2. เชือกฟาง

                        3. ไม้ไผ่ ความยาวประมาณ 80 ซม.

                        4. ดอกหญ้า

                        5. ตะปูขนาด 1 นิ้ว จำนวน 2 ตัว

                        ขั้นตอนการทำไม้กวาด

                        1.นำดอกหญ้ามาทำความสะอาดและตากแดดให้แห้งคัดเลือกเฉพาะดอกหญ้าที่มีคุณภาพ ดี

                        2. นำดอกหญ้าปริมาณ 1 กำมือ มัดให้เป็นวงกลม

                        3. นำเข็มเย็บกระสอบ ซึ่งร้อยเชือกฟางไว้แล้ว แทงเข้าตรงกลางมัดดอกหญ้า แล้วถักขึ้นลงแบบหางปลา ให้ได้ 3 ชั้น พร้อมจัดดอกหญ้าให้มีลักษณะแบน

                        4. ตัดโคนดอกหญ้าให้เสมอกัน

                        5. นำด้ามไม้ไผ่เจาะรูที่หัวไว้สำหรับห้อยเชือกและเจาะรูตรงปลายนำมาขัดด้วยก้อนจากนั้นเสียบเข้าตรงกลางมัดดอกหญ้า

                        6. นำเชือกฟางมัดดอกหญ้าไว้ด้วยกัน โดยนำเชือกฟางมาสอดตรงรูที่เจาะเพื่อป้องกันไม่ให้ดอกหญ้าออกจากกัน

                        7. ตอกตะปูที่เตรียมไว้ เพื่อให้ดอกหญ้าติดกับด้ามไม้ไผ่ และมีความแข็งแรงขึ้น

                        * เคล็ดลับทำให้ไม้กวาดแข็งแรง ควรนำดอกหญ้าตากแดดให้แห้งสนิทก่อนมัด จะได้
ไม้กวาดที่มีความแข็งแรง ไม่หลุดง่าย เมื่อถึงเวลาใช้งาน

                         ผู้ผลิต   นายคิ้ม  ขวัญสง่า  ที่อยู่   หมู่ที่  2    และชาวบ้านทั่วไปที่มีทรัพยากร  ต.คลองกวาง    อ.นาทวี  จ.สงขลา

ทุเรียนกวน

                        ทุเรียนเป็นผลไม้ที่นิยมนำมากวน เพราะรสชาติหวาน มัน กลิ่นหอม เนื้อละเอียดเหนียว สีเหลืองสวย ไม่ดำคล้ำ ซึ่งใช้เวลาในการกวนโดยวิธีแบบตามภูมิปัญญาชาวบ้านหรือเรียกอีกอย่างหนึ่งว่าการใช้แรงงานคนนั้นใช้เวลากวนประมาณ 4 - 5 ชั่วโมง ทุเรียนก็จะมีสีเหลือง เหนียว มันหอม หวานและดูน่ารับประทาน

                        การทำงานของกระบวนการผลิตทุเรียนกวน โดยใช้ภูมิปัญญาชาวบ้าน

                        วัสดุอุปกรณ์ในการทำทุเรียนกวน

                        1. กะทะกวน

                        2. เตาแก๊ส หรือถ่าน

                        3. ช้อนสำหรับขูดเนื้อทุเรียน

                        4. ไม้พายสำหรับกวน

                        5. ตาชั่ง

                        ขั้นตอนการทำทุเรียนกวน

                        1. แกะเนื้อทุเรียนสุกออกจากเปลือกและเมล็ด

                        2. ขูดแยกเมล็ดทุเรียนออกจากเนื้อทุเรียน

                        3. ชั่งน้ำหนักเนื้อทุเรียน

                        4. ใส่ในกระทะเหล็กหรือสเตนเลสใช้ไฟปานกลางกวนด้วยไม้พายจนเนื้อทุเรียนสุก

                        5. ใส่น้ำตาลทรายกวนต่อไปจนเริ่มเหนียว

                        6. พอจับตัวเป็นก้อน ลดไฟให้อ่อน กวนต่อจนเหนียวเริ่มมัน จึงจะถือว่าใช้ได้

                        หมายเหตุ เนื้อทุเรียน 10 ก.ก. ใส่น้ำตาลทราย 2 ก.ก.

                        ข้อดีของการทำทุเรียนกวนขาย
                        *** สามารถขายได้ตลอดปี เมื่อถึงช่วงทุเรียนก็จะกวนเก็บไว้ในปี๊บสะสมไว้พอหมดช่วงทุเรียนก็สามารถนำมาแพ็คขายได้ ไม่ขาดช่วง

เครื่องมือดักจับสัตว์น้ำชนิดต่างๆ

ชุดดักปลา

                        ชุดดักปลาเป็นเครื่องมือใช้สำหรับดักปลาน้ำจืด ลักษณะเป็นตาข่ายยาวประมาณ 1 ฟุต มีปากกว้างสำหรับเปิดปิดได้เรียกว่า" จับปิ้ง " เพื่อใช้สำหรับเอาปลาออกจากชุดและที่ปากของชุดมีหลายเชือกซึ่งนิยมใช้ย่านลิเพาสานที่ต่อออกไปจากการผูกตาข่ายเพื่อทำตัวชุดนั่นเอง ปลาที่นิยมดักด้วยชุดได้แก่ ปลาช่อน ปลาดุก, ปลาชะโด เป็นส่วนใหญ่

                        วิธีการใช้

                        เริ่มจากการนำชุดที่ผูก" จับปิ้ง " ไว้เรียบร้อยแล้วไปวางไว้ที่ช่องทางที่ปลาผ่านแล้วเรียวไม้เล็ก ๆ จำนวน 2 อัน ไปเสียบตรึงปากชุดไว้กับพื้นเพื่อให้ชุดอยู่คงที่และใช้ปลาย " สายเลี้ยง" ผูกไว้กับหลัก เพื่อป้องกันไม่ให้ปลาที่ติดชุดนั้นดันชุดไประยะทางห่างจากที่ สำหรับวิธีการเอาปลาออกจากชุด จะเอาออกโดยการเปิดช่องที่ส่วนท้าย ( จับปิ้ง ) ของชุดแล้วดันปลาให้ออกห่างช่องนั่น

ชนาง

                        ชนาง หรือ นาง เป็นเครื่องมือในการประมง ใช้จับกุ้งและปลาน้ำจืด ลักษณะปากกว้างก้นสอบ ลึก มีขอบ ตัวชนางกรองด้วยซี่ไม้ไผ่เล็ก ๆ ชนางมีขนาดต่าง ๆ กันคือขนาดเล็กสุดมีความจุประมาณ 1